Tarczą 4.0. do Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374 z późn. zm.) – dalej: specustawa – dodano przepis art. 15gb, który pozwala pracodawcy, u którego wystąpił spadek przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w następstwie wystąpienia COVID-19 i w związku z tym wystąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, na obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie przestoju.
W uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającej omawiany przepis wskazano, że jest on dedykowany dla tych pracodawców, u których obciążenia funduszu wynagrodzeń utrzymują się na wysokim poziomie (0,3). W przepisie wprowadzono więc wskazany wyżej próg jaki musi być spełniony w miesiącu, w którym nastąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń. Można spotkać wiele wypowiedzi, iż wskazany próg powinien być utrzymywany przez cały okres obniżenia wymiaru czasu pracy. Czy stanowiska te są uzasadnione w świetle brzmienia przepisu?
Przeanalizujmy przepis na następującym przykładzie: Pracodawca zanotował istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń w miesiącu kwietniu, gdzie iloraz wyniósł 50%. Przyjął zatem za miesiąc bazowy miesiąc marzec, gdzie wskazany iloraz wynosił 20%. W maju iloraz był na poziomie 26%, ale w czerwcu wyniósł już tylko 23%. Czy zatem pracodawca słusznie wprowadził obniżony wymiar czasu pracy, a jeśli tak, to do kiedy może go stosować.
Wnikliwa analiza przepisu pokazuje następujące:
– ust. 4 omawianego przepisu brzmi: „Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli iloraz kosztów wynagrodzeń pracowników, z uwzględnieniem składek na ubezpieczenia społeczne pracowników finansowanych przez pracodawcę, i przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w miesiącu, w którym wystąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, w rozumieniu ust. 2, wynosi mniej niż 0,3.” – w omawianym przypadku tym miesiącem jest kwiecień (50%), a więc wymóg jest spełniony.
– ust. 2 omawianego przepisu brzmi: „Przez istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń rozumie się zwiększenie ilorazu kosztów wynagrodzeń pracowników, z uwzględnieniem składek na ubezpieczenia społeczne pracowników finansowanych przez pracodawcę i przychodów ze sprzedaży towarów lub usług z tego samego miesiąca kalendarzowego dowolnie wskazanego przez przedsiębiorcę i przypadającego od dnia 1 marca 2020 r. do dnia poprzedzającego skorzystanie przez pracodawcę z uprawnienia, o którym mowa w ust. 1, nie mniej niż o 5% w porównaniu do takiego ilorazu z miesiąca poprzedzającego (miesiąc bazowy); za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego.” – Uwaga w omawianym przypadku miesiącem, w którym wystąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń jest kwiecień (50%), miesiącem bazowym marzec (20%). Odnosząc zatem wskazaną tutaj definicję do ust. 4 stwierdzić należy, że Pracodawca spełniał przesłankę tam wskazaną, bo w przepisie mowa jest o miesiącu, w którym wystąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, a nie o miesiącu bazowym.
– ust. 5 omawianego przepisu brzmi: „Obniżenie czasu pracy albo objęcie pracownika przestojem ekonomicznym, o których mowa w ust. 1, ma zastosowanie w okresie do 6 miesięcy od miesiąca, w którym iloraz, o którym mowa w ust. 2, uległ zmniejszeniu do poziomu mniejszego niż 105% ilorazu z miesiąca bazowego, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, chyba że pracodawca wcześniej przywróci czas pracy obowiązujący przed jego obniżeniem lub zakończy przestój ekonomiczny pracownika, który był nim objęty.”. Uwaga w omawianym przypadku porównać należy jak wygląda iloraz względem miesiąca marca (miesiąc bazowy), tym samym w kolejnych miesiącach Pracodawca spełniał także tę przesłankę, dopiero w miesiącu czerwcu iloraz obniżył się względem miesiąca bazowego poniżej progu 105%.
Po wnikliwej analizie zagadnienia nie ulega wątpliwości, że w miesiącu czerwcu (czerwiec 23%) iloraz jest mniejszy niż 105% ilorazu miesiąca bazowego (miesiąc bazowy marzec 20%). Wobec tego zastosowanie znajdzie art. 15gb ust. 5 specustawy i obniżony wymiar czasu pracy może więc być stosowany wyłącznie przez okres 6 miesięcy licząc od czerwca. Tutaj pojawia się kolejny problem czy okres sześciu miesięcy należy liczyć od początku miesiąca czy od końca miesiąca? Ma to istotne znaczenie, albowiem zgodnie z art. 112 kodeksu cywilnego termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Z kolei art. 113 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. Tym samym gdyby przyjąć, że ustawodawcy chodziło o początek miesiąca w omawianym przypadku termin do jakiego pracodawca może korzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy upłynąłby 1 grudnia, zaś gdyby przyjąć, że ustawodawcy chodziło o koniec miesiąca, to termin upłynąłby z końcem grudnia. Wydaje się, że w tym przypadku ustawodawcy chodziło o koniec miesiąca, bowiem dopiero po zakończeniu miesiąca pracodawca może dokonać wyliczeń pozwalających mu na ustalenie ilorazu.
Niestety przepis jest nieprecyzyjny i nie wynika z niego jednoznacznie czy próg z ust. 4 (0,3) powinien być utrzymywany przez cały okres obniżenia wymiaru czasu pracy i czy powinien być osiągnięty również w miesiącu bazowym, choć jak pokazuje powyższa analiza literalna wykładnia przepisu pozwala na poczynienie dość stanowczych wniosków. Z brzmienia przepisu nie wynika aby próg 0,3 musiał występować zarówno w miesiącu bazowym, jak i w pozostałych miesiącach. Przepis w ogóle nie określa jaki wskaźnik powinien być osiągnięty w miesiącu bazowym oraz w pozostałych miesiącach, a gdyby ustawodawca chciał aby wskaźnik był na poziomie 0,3 przez cały okres stosowania, to napisałby, że w miesiącu bazowym ma być 0,3. Przepis zaś określa jedynie próg 0,3 dla miesiąca, w którym nastąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń oraz, że musi to być więcej o co najmniej 5% względem wskaźnika z miesiąca poprzedniego (bazowego). Następnie określa, że jak wskaźnik spadnie poniżej 105% względem miesiąca bazowego, to od tego miesiąca można stosować obniżony wymiar już tylko przez sześć miesięcy. Nie można niestety już z taką pewnością stwierdzić jak należy liczyć wskazany tutaj okres sześciu miesięcy. W tym przypadku niestety konieczne jest odwoływanie się do zasad wykładni celowościowej i funkcjonalnej, co może w praktyce rodzić dodatkowe problemy. Trudno przewidzieć w jakim kierunku ostatecznie pójdzie wykładnia przepisu, a wobec treści uzasadnienia projektu ustawy nie można wykluczyć odmiennej wykładni.
Radca Prawny Artur Kukla